नेपाल-भारत सीमा सुरक्षामा विदेशी हस्तक्षेप: रणनीतिक स्वार्थ र अपराधको जालो
# मुना चन्द
नेपाल र भारतबीचको खुला सीमा सुरक्षाका दृष्टिले संवेदनशील रहेको छ। यस सीमालाई विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति केन्द्रहरूले आफ्ना स्वार्थअनुसार प्रयोग गर्दै आएको इतिहास छ। पछिल्ला वर्षहरूमा, भारत र इजरायलका गुप्तचर संस्थाहरूले नेपाल-भारत सीमामा निगरानी बढाएको देखिन्छ, जसले नेपालभित्र अस्थिरता सिर्जना गर्ने सम्भावना बढाएको छ।
भारत-इजरायलको गुप्त निगरानी र सीमा सुरक्षा
सन् 1960 यता भारतले इजरायलसँगको गुप्तचर साझेदारीलाई नेपाल-भारत सीमा क्षेत्रमा विस्तार गर्दै आएको छ। विशेष गरी इण्डो-तिब्बत बार्डर पुलिस (ITBP) को संलग्नताले नेपाल-भारत सीमा क्षेत्रको सुरक्षा नीति भारतकै नियन्त्रणमा छ भन्ने देखाउँछ। भारतले इजरायली प्रविधि प्रयोग गरी नेपाली भूभागमा निगरानी राख्ने मात्र होइन, रणनीतिक गतिविधिहरूमा हस्तक्षेप गर्ने प्रवृत्ति देखाएको छ।
मुस्ताङमा युरेनियम र अन्य खनिज उत्खननको रहस्य
नेपालको मुस्ताङ लगायतका हिमाली भेगहरू दुर्लभ खनिजहरूका भण्डार मानिन्छन्। यहाँ युरेनियम, रेडियम जस्ता महत्त्वपूर्ण खनिज रहेको प्रमाणहरू देखा परेपछि विभिन्न विदेशी शक्ति केन्द्रहरूको ध्यान आकर्षित भएको देखिन्छ। अनाधिकृत उत्खननका गतिविधिहरू भइरहेका छन् भन्ने चर्चा चलिरहे पनि यसबारे पर्याप्त अनुसन्धान र खुला बहस भएको पाइँदैन। यदि यी खनिजहरूको उत्खनन विदेशी शक्तिहरूको प्रभावमा भइरहेको छ भने, यो नेपालको आर्थिक सम्प्रभुतामाथिको गम्भीर चुनौती हो।
तिब्बतबाट मानव तस्करी र नेपाल-तिब्बत ड्रग्स कारोबार
नेपालको भौगोलिक अवस्थाले गर्दा तिब्बत र भारतका बीचमा हुने अवैध गतिविधिहरूमा नेपाल ‘ट्रान्जिट’ बिन्दु बन्दै आएको छ। तिब्बतबाट भागेका शरणार्थीहरूलाई नेपाल हुँदै भारतको धर्मशालामा पुर्याउने र तिब्बततर्फ लागूपदार्थ तस्करी गर्ने गिरोहहरू सक्रिय छन्। यी गतिविधिहरू पश्चिमा शक्तिहरूको सहयोगबिना सम्भव छैन भन्ने अनुमान लगाउन सकिन्छ।
विशेष गरी अमेरिकी र पश्चिमी शक्तिहरूले तिब्बत मुद्दालाई चीनविरुद्धको हतियारका रूपमा प्रयोग गर्दै आएका छन्। तिब्बती शरणार्थीहरूको मानव तस्करीलाई धार्मिक स्वच्छन्दताको मुद्दा बनाइन्छ तर यसभित्र विभिन्न आर्थिक र राजनीतिक स्वार्थ लुकेको छ।
नेपालमा विदेशी रणनीतिक स्वार्थ र अपराधको बढ्दो प्रभाव
नेपालको सीमा सुरक्षामा विदेशी हस्तक्षेप मात्र नभई राजनीतिक अस्थिरता सिर्जना गर्ने रणनीति पनि देखिन्छ। पश्चिमा देशहरूले नेपाललाई आफ्नो भूराजनीतिक खेलको एउटा मोहरा बनाउने प्रयास गरिरहेका छन्। नेपाललाई एक स्वतन्त्र राष्ट्रको रूपमा टिकाइराख्न सशक्त राष्ट्रिय सुरक्षा नीति, सीमा व्यवस्थापन सुधार, र कूटनीतिक पहलकदमी आवश्यक देखिन्छ।
निष्कर्ष
नेपाललाई आफ्नो प्राकृतिक सम्पदा, सीमा सुरक्षा, र भूराजनीतिक स्वतन्त्रता जोगाउन अत्यधिक सतर्क रहनुपर्ने समय आएको छ। नेपाल सरकारले यस विषयमा गम्भीर ध्यान नदिएमा, भविष्यमा देशलाई ठूलो क्षति हुन सक्छ। अबको बाटो भनेको स्वतन्त्र परराष्ट्र नीति, सशक्त सुरक्षा संयन्त्र, र प्रभावकारी सीमास्तरीय कूटनीति अपनाउनु हो।
