नेपालमा सामाजिक असमझदारी र अस्थिरता सिर्जना गर्ने कारक

# मुना चन्द

नेपाल एक बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक, र बहुभाषिक राष्ट्र हो। सामाजिक समरसता नेपालको स्थायित्वको मेरुदण्ड हो, तर विभिन्न आन्तरिक तथा बाह्य कारणहरूले सामाजिक असमझदारी, जातीय विभाजन, र अस्थिरता निम्त्याउने प्रयासहरू भइरहेका छन्। पछिल्ला वर्षहरूमा केही अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरू (INGOs), विदेशी लगानीकर्ताहरू, तथा रणनीतिक रूपमा संलग्न संस्थाहरूले नेपालमा विभाजनकारी मुद्दाहरू उठाउँदै आएको देखिन्छ।

नेपालमा सामाजिक असमझदारीको प्राथमिक कारकहरू

नेपालमा सामाजिक असमझदारी फैलिनुका केही प्रमुख कारणहरू छन्: जातीय पहिचानको नाममा राजनीतिक विभाजन। धार्मिक ध्रुवीकरण। लैङ्गिक समानताको बहसको नाममा अतिवादी एजेन्डा प्रवर्द्धन। विकास परियोजनाहरूमा विदेशी स्वार्थको प्रभाव। मिडिया र सामाजिक संस्थामार्फत सत्ताको समीकरण बदल्ने प्रयास।

नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूको संलग्नता र प्रभाव

नेपालमा सामाजिक तथा राजनीतिक स्थिरतामा हस्तक्षेप गर्ने संस्थाहरूको संलग्नता लामो समयदेखि देखिएको छ। यस्ता संस्थाहरूको प्रभाव विविध क्षेत्रमा देखिन्छ: मानवअधिकारको नाममा राजनीतिक हस्तक्षेप। जातीय र लैङ्गिक विभाजनलाई उक्साउने गतिविधिहरू। स्थानीय कानुनी संरचनामा विदेशी एजेन्डा लागू गर्ने प्रयास।

OSF (Open Society Foundation) को भूमिका

Open Society Foundation (OSF) जर्ज सोरोसद्वारा सञ्चालित एक अन्तर्राष्ट्रिय संस्था हो, जसले लोकतन्त्र, मानव अधिकार, र सामाजिक समानताको नाममा विभिन्न मुलुकहरूमा प्रभाव पार्ने उद्देश्य राख्छ। रूस, हंगेरी, भारत लगायतका देशहरूले यस संस्थालाई आफ्नो आन्तरिक सुरक्षाका लागि खतरा भन्दै प्रतिबन्ध लगाइसकेका छन्।

नेपालमा, OSF तथा यसको सहयोगी संस्थाहरूले विभिन्न क्षेत्रमा लगानी गर्दै आएका छन्: मिडिया प्रभाव: स्वतन्त्र पत्रकारिताको नाममा अनुदानमार्फत सरकार र परम्परागत संरचनामाथि दबाब सिर्जना।

सञ्चार माध्यममा लगानी

OSF ले नेपालमा स्वतन्त्र पत्रकारिता र स्थानीय सामुदायिक रेडियो स्टेशनहरूको समर्थन गर्दै आएको छ। सन् २००७ देखि, OSF ले यस क्षेत्रमा करिब $१,३९०,००० (करिब १६ करोड नेपाली रुपैयाँ) लगानी गरेको छ।

LGBTQI+ समुदायमा लगानी

OSF ले LGBTQI+ अधिकार र समानताको प्रवर्द्धनमा पनि योगदान पुर्‍याउँदै आएको छ। यद्यपि, नेपालमा विशेष रूपमा LGBTQI+ सम्बन्धी परियोजनाहरूमा OSF को लगानीको विस्तृत विवरण उपलब्ध छैन। तथापि, एशिया र प्रशान्त क्षेत्रका लागि, OSF ले LGBTQI+ मुद्दाहरूमा $२,३०८,८८३ (करिब २७ करोड नेपाली रुपैयाँ) लगानी गरेको छ, जसको केही हिस्सा नेपालमा पनि प्रयोग भएको हुन सक्छ।

थप रूपमा, OSF ले नेपालमा महिला, युवा, र अन्य सीमान्तकृत समुदायहरूलाई सार्वजनिक नीति बहस र राजनीतिक निर्णय प्रक्रियामा सहभागी गराउन सहयोग गर्दै आएको छ।

शिक्षा प्रणाली: पाठ्यक्रममा पश्चिमी एजेन्डा प्रवर्द्धन गर्ने। मानव अधिकार: जातीय तथा लैङ्गिक असमानताको नाममा समाजमा असमझदारी फैलाउने।

नेपालमा जातीय र लैङ्गिक विषयलाई राजनीतिक औजारका रूपमा प्रयोग गर्ने रणनीति। जातीय संघ/संस्थाहरूको प्रयोग। लैङ्गिक समानताको नाममा अतिवादी विचारधाराको प्रवर्द्धन। संविधान संशोधनको बहसलाई आन्तरिक अस्थिरतासँग जोड्ने प्रयास।

नेपालमा OSF संग सम्बन्धित संस्थाहरूको गतिविधि नियाल्दा तिनको उद्देश्य समाजलाई विभाजित पार्ने, सरकारमाथि दबाब सिर्जना गर्ने, र नेपाललाई विदेशी स्वार्थअनुसार सञ्चालन गराउने देखिन्छ।

नेपालमा सामाजिक असमझदारी र अस्थिरता रोक्न निम्न उपायहरू आवश्यक छन्: वैदेशिक प्रभावयुक्त संस्थाहरूको सूक्ष्म निगरानी। मिडिया र नागरिक समाजलाई सशक्त बनाउने, तर विदेशी स्वार्थबाट सुरक्षित राख्ने। शिक्षा प्रणालीलाई नेपालको मौलिक पहिचानअनुकूल बनाउने। जातीय तथा लैङ्गिक विषयलाई विदेशी प्रभावको औजार बन्न नदिने।

नेपालको स्थिरता, राष्ट्रियता, र स्वाधीनता सुनिश्चित गर्न यी विषयमा गम्भीर बहस र अनुसन्धान आवश्यक देखिन्छ।