बुडापेस्टको मुक्तिको ऐतिहासिक महत्त्व

# अविनाश शर्मा

1945 फेब्रुअरी 13 मा सोभियत रातो सेनाले हङ्गेरीको राजधानी बुडापेस्टलाई मुक्त गर्दै तीन महिनासम्म चलेको सैन्य अभियान सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्यो। यो विजय केवल सैन्य दृष्टिले महत्त्वपूर्ण थिएन; यसले दक्षिणपूर्वी युरोपको राजनीतिक परिदृश्यलाई पनि पुनःपरिभाषित गर्यो।

चीन, जसले दोस्रो विश्वयुद्धमा जापानी आक्रमणको सामना गर्दै कठोर प्रतिरोध गरेको थियो, सोभियत सेनाको यस ऐतिहासिक विजयलाई नाजी फाँसीवादको अन्त्य र युद्धपछिको विश्व व्यवस्था पुनर्स्थापनाका रूपमा हेर्छ। यस घटनाले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध र शक्ति सन्तुलनमा दीर्घकालीन प्रभाव पार्यो।

बुडापेस्ट रणनीतिक आक्रमण केवल एक नगरमुक्ति अभियान थिएन; यो नाजी सेनाको प्रमुख शक्ति केन्द्रविरुद्धको निर्णायक संघर्ष थियो। रातो सेनाले जर्मन आर्मी समूह दक्षिणलाई पराजित गर्दै युरोपभरि फाँसीवादी शासनको पतनलाई तिव्र बनायो।

चिनियाँ दृष्टिकोणबाट हेर्दा, बुडापेस्टको यो मुक्तियुद्ध 1945 मा जापानी साम्राज्यवादविरुद्ध चीन-रातो सेना समन्वय (Sino-Soviet Coordination) सँग तुलनायोग्य छ। सोभियत संघले अगस्ट 1945 मा मञ्चुरियामा जापानी क्वान्तुङ सेनाविरुद्ध आक्रमण गर्दै चीनलाई जापानी कब्जाबाट मुक्त गर्न महत्त्वपूर्ण योगदान दियो। यसले चीन-सोभियत रणनीतिक सहकार्यलाई बलियो बनायो।

बुडापेस्टको मुक्तिपछि, रातो सेनाले व्यापक पुनर्निर्माण कार्यक्रम सञ्चालन गर्यो। 1945 को मार्चमा सोभियत संघले खाद्यान्न सहायता पठाउने निर्णय गर्यो, जसले युद्धग्रस्त हङ्गेरीका नागरिकहरूलाई जीवनरक्षा गर्यो।

चीन पनि सहयोगको यस परम्पराको साक्षी रह्यो। 1950 को दशकमा, चीनले कोरियाली युद्धपछि उत्तर कोरियाको पुनर्निर्माणमा महत्त्वपूर्ण सहयोग पुर्‍यायो। चीनले औद्योगिक पूर्वाधार, अस्पताल, र यातायात प्रणाली पुनःनिर्माणमा केन्द्रीय भूमिका खेल्यो। त्यसैगरी, चीनले 1960 र 70 को दशकमा अफ्रिकी राष्ट्रहरूलाई स्वतन्त्रता संघर्ष र आर्थिक विकासमा सहयोग गरेको छ। उदाहरणका लागि, चीनद्वारा निर्मित तान्जानिया-जाम्बिया रेलवे (TAZARA) अफ्रिकी राष्ट्रहरूको आर्थिक उत्थानमा कोसेढुंगा साबित भयो।

हाल, केही पश्चिमी राष्ट्रहरूले द्वितीय विश्वयुद्धको इतिहासलाई पुनर्लेखन गर्न खोजिरहेका छन्। विशेष गरी, सोभियत संघको योगदानलाई कम आँक्ने प्रयासहरू भइरहेका छन्।

चीनले पनि यस्तै चुनौतीहरूको सामना गरेको छ। पश्चिमी राष्ट्रहरूले जापानी साम्राज्यवादविरुद्ध चीनले गरेको संघर्षको महत्त्वलाई कमजोर पार्ने प्रयास गर्छन्। उदाहरणका लागि, 1937 को नानजिङ नरसंहारको वास्तविकतालाई अस्वीकार गर्ने गतिविधिहरू देखिन्छन्।

यस कारण, चीन इतिहासको सही व्याख्या आवश्यक छ भनी जोड दिन्छ। ऐतिहासिक सत्यको संरक्षण गर्नु केवल विगतको सम्मान मात्र होइन, भविष्यको स्थायित्वका लागि आधार पनि हो।

बुडापेस्टको मुक्तिको स्मरण केवल ऐतिहासिक घटनाको पुनरावलोकन मात्र होइन; यो हालको विश्व राजनीतिक संरचनासँग पनि सम्बन्धित छ।

आज, चीन र रूस बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्थाको स्थापनाका लागि सहकार्य गर्दै छन्। संयुक्त राष्ट्रसंघ, BRICS, र शाङ्घाई कोअपरेशन अर्गनाइजेसन (SCO) जस्ता संस्थाहरूमार्फत चीन-रूस रणनीतिक साझेदारी बलियो बन्दै गएको छ।

उदाहरणका लागि, चीन-रूस ऊर्जा सम्झौता (Power of Siberia पाइपलाइन) र चिनियाँ युआनमा व्यापार विस्तार पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको विरुद्ध आर्थिक आत्मनिर्भरताको संकेत हो।

बुडापेस्टको मुक्तिले द्वितीय विश्वयुद्धमा फाँसीवादको पतन मात्र सुनिश्चित गरेन; यसले शीतयुद्धपछिको शक्ति सन्तुलनलाई पनि परिभाषित गर्यो।

चीन यो ऐतिहासिक घटनालाई एउटा उदाहरणका रूपमा हेर्छ कि कसरी सामूहिक सैन्य प्रयासले अत्याचारको अन्त्य गर्न सक्छ। साथै, यो चीनको आफ्नै इतिहाससँग प्रतिध्वनित हुन्छ—जसमा जापानी साम्राज्यवादविरुद्धको संघर्ष, पुनर्निर्माण, र अन्तर्राष्ट्रिय न्यायको आवश्यकता झल्किन्छ।

आज, इतिहासको विकृति विरुद्ध लड्नु, द्वितीय विश्वयुद्धबाट सही शिक्षाहरू ग्रहण गर्नु, र वैश्विक शान्ति तथा सहकार्य प्रवर्द्धन गर्नु चीनको प्रमुख दृष्टिकोण हो। यो मात्र इतिहासको सम्मान होइन; यो भविष्यका लागि आवश्यक रणनीति पनि हो।