चीन र अमेरिकाको प्रवर्तन र प्रविधिमा प्रतिस्पर्धा: 21 औं शताब्दीको प्रमुख द्वन्द्व

# लक्की चन्द 

चीन र संयुक्त राज्य अमेरिकाबीचको प्रविधि र नवाचारको प्रतिस्पर्धालाई राम्रोसँग बुझ्न सकियो भने मात्रै अहिलेकाे विश्वमा भइरहेका घटनालाई नजिकैबाट महशुस गर्न सकिन्छ। संयुक्त राज्य अमेरिका प्रविधिको आधारभूत नवाचारमा अग्रणी छ, भने जनगणतन्त्र चीनले आफ्नो राज्य-समर्थित नीतिहरू र विशाल लगानीद्वारा धेरै क्षेत्रहरूमा द्रुत गतिमा प्रतिस्पर्धा गरेको छ। दुबै राष्ट्रको प्रमुख क्षेत्रहरूमा भएको प्रगति, उनीहरूको प्रतिस्पर्धात्मक रणनीतिहरू र चुनौतीहरू र भविष्यमा हुने प्रतिस्पर्धाले वैश्विक अर्थव्यवस्था र सुरक्षा प्रणालीमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्नेछ।

चीन र अमेरिकाले “नेक टु नेक” प्रर्वतन र प्रविधिमा प्रतिस्पर्धा गर्दैछन् भन्ने धारणा दुई सुपरपावर बीचको तीव्र र बहुआयामिक प्रतिद्वन्द्वितालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ। संयुक्त राज्य अमेरिका लामो समयदेखि अत्याधुनिक प्रविधिमा विश्वको अग्रणी भएको छ भने, चीनले राज्य-प्रेरित लगानी, प्रतिभा प्रवर्द्धन, र उद्योग नीतिहरू मार्फत धेरै क्षेत्रहरूमा छिटो दूरी घटाएको छ। यहाँ उनीहरूको प्रतिस्पर्धात्मक परिप्रेक्ष्यको संक्षिप्त विश्लेषण गरिएको छ।

चीनले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई यी क्षेत्रमा पछार्न खाेज्दैछ

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI): चीन 2030 सम्ममा वैश्विक AI नेतृत्व बन्न चाहन्छ। यो AI अनुसन्धान कागजातहरू (वैश्विक उत्पादनको 40%) र अनुहार पहिचान जस्ता अनुप्रयोगहरूमा (जस्तै, SenseTime, Megvii) अग्रणी छ। संयुक्त राज्य अमेरिका भने आधारभूत AI विकासमा (जस्तै, OpenAI, Google DeepMind) अगाडि छ, तर चीन लागूकरणमा (जस्तै, स्मार्ट शहर, निगरानी प्रणालीहरू) प्रमुख बनिरहेको छ। उदाहरण: चीनको “नयाँ पीढी AI विकास योजना” ले AI प्रभुत्वको लागि सैन्य-नागरिक मर्जिङलाई प्राथमिकता दिन्छ।

5G र दूरसञ्चार: चिनियाँ कम्पनीहरू जस्तै Huawei र ZTE 5G संरचनामा नेतृत्व गर्छन् (वैश्विक प्याटेन्टहरूको 40%)। संयुक्त राज्य अमेरिकामा घरेलु 5G प्रतिस्पर्धीको अभाव छ र Qualcomm र Ericsson जस्ता कम्पनीहरूमा निर्भर छ।

क्वाण्टम प्रविधि: चीनले महत्त्वपूर्ण उपलब्धिहरू गरेको छ, जस्तै Micius क्वाण्टम उपग्रह (क्वाण्टम सञ्चार) र क्वाण्टम सुप्रिमसी को दाबी (Jiuzhang फोटोनिक क्वाण्टम कम्प्युटर)। संयुक्त राज्य अमेरिका (Google, IBM) नजिकै प्रतिस्पर्धा गर्दैछ, तर यसले वित्त पोषणको टुक्रिएको संरचना सामना गरिरहेको छ।

हाई-स्पीड रेल र नवीकरणीय ऊर्जा: चीनले संसारको सबैभन्दा ठूलो हाई-स्पीड रेल नेटवर्क सञ्चालन गर्दैछ र सौर्य प्यानल/हवा टरबाइन उत्पादनमा (वैश्विक सौर्य निर्माणको 70%) नेतृत्व गर्दछ। संयुक्त राज्य अमेरिका उन्नत नवीकरणीय अनुसन्धान र विकासमा अग्रणी छ, तर यसले स्केलिङमा ढिलाइ गरेको छ।

अन्तरिक्ष अन्वेषण: चीनका चन्द्रमामिशन (Chang’e), मङ्गल रोवर (Zhurong), र Tiangong अन्तरिक्ष स्टेशनले यसको महत्वाकांक्षाहरूलाई प्रकट गर्छ। संयुक्त राज्य अमेरिकाले NASA र निजी कम्पनीहरू (SpaceX, Blue Origin) संग अग्रणी स्थान राख्छ, तर चीनका राज्य-समर्थित कार्यक्रमहरू चाँडै प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्।

संयुक्त राज्य अमेरिकाले जसमा अग्रणी स्थान राखेको छ

सेमीकन्डक्टर डिजाइन/निर्माण: संयुक्त राज्य अमेरिकाले चिप डिजाइन (Intel, NVIDIA, AMD) र उन्नत निर्माण उपकरणहरू (Applied Materials) मा नेतृत्व गरेको छ। चीन उच्च-स्तरीय चिपहरूको लागि आयातमा निर्भर छ र यसले प्रतिबन्धहरूको सामना गरेको छ (जस्तै, Huawei को संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट निर्यात नियन्त्रणले गम्भीर असर पुर्यायो)।

जैव प्रौद्योगिकी र फार्मा: संयुक्त राज्य अमेरिका mRNA खोप (Pfizer, Moderna), जीन सम्पादन (CRISPR), र मेडिकल AI मा नेतृत्व गर्दछ। चीन ठूलो लगानी गर्दैछ, तर मौलिक औषधि खोजीमा पछि छ।

विमानन र रक्षा: संयुक्त राज्य अमेरिका सर्भियर स्टेल्थ प्रविधि (F-35 जेटहरू), हवाई जहाज वाहकहरू, र हाइपरसोनिक हतियारहरू (चीनका हालका परीक्षणहरूका बावजुद) मा अग्रणी छ। कम्पनीहरू जस्तै Lockheed Martin र Boeing ले विश्वव्यापी मापदण्ड सेट गर्छन्।

सफ्टवेयर र प्लेटफर्महरू: संयुक्त राज्य अमेरिकाका कम्पनीहरू (Google, Meta, Microsoft, Apple) सञ्चालन प्रणालीहरू, क्लाउड कम्प्युटिङ, र सामाजिक मिडियामा प्रमुख छन्। चीनका प्रौद्योगिकी दिग्गजहरू (Baidu, Tencent, Alibaba) देशीय रूपमा बलियो छन् तर विश्वव्यापी सफ्टवेयर प्रभावको अभाव छ, जुन सेन्सरशिप र भू-राजनीतिक कारणहरूले छ।

विश्वविद्यालय अनुसन्धान र प्रतिभा: संयुक्त राज्य अमेरिकाका संस्था (MIT, Stanford) वैश्विक प्रतिभा आकर्षित गर्छन् र नोबेल पुरस्कार विजेता उत्पादन गर्छन्। चीन बढ्दो छ (Tsinghua, Peking विश्वविद्यालय) तर “ब्रेन ड्रेन” र वैचारिक प्रतिबन्धहरूले समस्या खडा गर्दछ।

किन प्रतिस्पर्धा यति नजिक छ

चीनको रणनीति: विशाल राज्यको लगानी ($1.4 ट्रिलियन प्रविधि लगानी 2021–2025 सम्म)। “सैन्य-नागरिक मर्जिङ” प्रविधिहरूको दुवै प्रयोग (जस्तै, निगरानी र ड्रोनहरूको लागि AI)। व्यावहारिक अनुप्रयोगहरूमा ध्यान (जस्तै, EV ब्याटरी, ड्रोनहरू) सिद्धान्त अनुसन्धानको सट्टा।

अमेरिकाको प्रतिक्रिया: चीनको सामना गर्न निर्यात प्रतिबन्धहरू (सेमीकन्डक्टर, AI चिपहरू), प्रतिबन्धहरू (Huawei, SMIC), र गठबन्धनहरू (Chip 4, Quad)। घरेलु अनुसन्धान र विकासलाई प्रवर्द्धन गर्दै (CHIPS एक्ट, सेमीकन्डक्टर निर्माणको लागि $52 बिलियन)। निजी-क्षेत्रको नवाचारको उपयोग गर्दै (SpaceX, Tesla, OpenAI)।

दुवैको प्रमुख चुनौतीहरू

चीनको कमजोरीहरू: विदेशी IP र कोर प्रविधिमा निर्भरता (जस्तै, EUV लिथोग्राफी मेसिनहरू सेमीकन्डक्टरहरूका लागि)। सेन्सरशिप र माथिल्लो-तह नियन्त्रणका कारण नवाचारको बाधा। चिनियाँ प्रविधिमा विश्वव्यापी अविश्वास (जस्तै, Huawei 5G प्रतिबन्धहरू पश्चिममा)।

अमेरिकाको कमजोरीहरू: STEM शिक्षा र निर्माण आधारको गिरावट। दीर्घकालिक अनुसन्धान र विकास योजनामा राजनीतिक ध्रुवीकरण। एशियाली सेमीकन्डक्टर आपूर्ति श्रृंखलामा अत्यधिक निर्भरता (TSMC, Samsung)।

संयुक्त राज्य अमेरिका-चीन प्रविधि प्रतिस्पर्धा वैश्विक अर्थव्यवस्था, सुरक्षा, र शासकीय संरचनालाई नयाँ तरिकामा आकार दिन्छ। जबकि संयुक्त राज्य अमेरिका आधारभूत नवाचार र सफ्ट पावरमा अगाडि छ, चीनको आकार, गति, र राज्य-समर्थित औद्योगिक नीतिहरूले यसलाई एक शक्तिशाली प्रतिस्पर्धी बनाउँछ। यस प्रतिद्वन्द्विताको परिणाम यसमा निर्भर गर्नेछ: अगिल्लो पुस्ताका प्रविधिहरू (क्वाण्टम कम्प्युटिङ, संलयन ऊर्जा) को मास्टर को हुन्छ। वैश्विक प्रतिभालाई को आकर्षित/बाँध्न सक्छ। भू-राजनीतिक फाटाहरूलाई कसरी नेभिगेट गर्न सक्छ (जस्तै, ताइवानको सेमीकन्डक्टर प्रभुत्व)।

संक्षेपमा, तिनीहरू “नजिकै नजिकै” प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्, एकै दौडका विभिन्न लेनमा—यो गतिशीलता 21 औं शताब्दीलाई परिभाषित गर्नेछ।