दिल्लीले काठमाडौंलाई जोडेर चीनलाई हेर्दैन !?

# मुना चन्द

भारतले ट्रयाक टु डिप्लोमेसी प्रयोग गरेर नेपालमा आफ्नो इच्छा स्पष्ट पार्ने प्रयास गरेको छ। भारतले अहिलेसम्म प्रयोग गरेको ट्रयाक टु डिप्लोमेसीको आधारमा भन्न सकिन्छ कि नेपालसँग भारतको सम्बन्ध बिग्रिनुमा चीनको हात छैन। भारतले प्रधानमन्त्री केपी ओलीको चीनसँग नजिकको सम्बन्धका कारण काठमाडौंमा BRI सम्झौताप्रति उसले ध्यान नदिएको गलत धारणा हटाउने प्रयास गरेको छ। माेदीले यो पनि सन्देश पठाएका छन् कि दिल्लीले काठमाडौंलाई जोडेर चीनसँगको समस्यालाई हेर्दैन, बरु आफ्नै नजरले हेर्छ।

भारतले नेपालमा आफ्नो प्रभाव बढाउन ट्रयाक टु डिप्लोमेसी प्रयोग गरेको छ। यसको लागि उनीहरूले विभिन्न राजनीतिक दलहरू, नागरिक समाज र धार्मिक नेताहरूसँग सम्पर्क गरेका छन्।

अाेली नेतृत्वमा सरकार गठन पछि, भारतले आफ्नो दृष्टिकोण नेपाल भ्रमण गर्ने भारतीय अधिकारी र भारत भ्रमण गर्ने नेपाली अधिकारीहरूबीचमा स्पष्टसँग निरन्तर राखिरहेका छन्। भारतीय पक्षले थाइल्याण्डमा हालै नेपाली कांग्रेस अध्यक्ष शेरबहादुर देउवासँग अनौपचारिक बैठकमा पनि स्पष्ट पार्ने प्रयास गरेको छ। हाल नेपाल भ्रमणमा रहेका भाजपाको विदेश विभाग प्रमुख विजय चौथाईवालेले पनि सरकार परिवर्तनको प्रयासलाई गतिशील बनाउने काम गरिरहेका छन्। भारतले लामो समयदेखि माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाललाई अगाडि सारेर प्रधानमन्त्री परिवर्तन गर्ने प्रयास गरेको थियो, तर सफल हुन सकेको छैन।

भारतको पहिलो सोच केपी ओलीलाई प्रधानमन्त्री पदबाट हटाउने हो। शासक दल नेपाली कांग्रेसका अध्यक्ष शेरबहादुर देउवा यसका लागि तयार हुनुपर्छ। यदि देउवाले प्रधानमन्त्री ओलीको विकल्प खोज्ने अवस्था सिर्जना गर्छन् भने, ओली प्रधानमन्त्री बनिरहन सक्दैनन्। संसदमा ओलीका लागि अर्को गठबन्धन बन्ने सम्भावना छैन। तर, देउवाको लागि अमेरिकी लाइन छाडेर भारतीय लाइनमा जान सजिलो छैन। अमेरिकाले माओवादीहरूमाथि विश्वास नगरी प्रधानमन्त्री ओलीलाई विकल्पको रूपमा प्रयोग गरेकोले देउवाको लागि माओवादीहरूसँग मेलमिलाप गर्न सजिलो छैन। यसैबीच, ओलीले एकीकृत समाजवादीहरूसँग एकताको प्रक्रिया गर्ने तयारी गरिरहेका छन्।

नेपालमा भारतको प्रभाव बढाउन धार्मिक संगठनहरू पनि सक्रिय छन्। हिन्दु राष्ट्रको माग गर्ने संगठनहरूलाई भारतले लामो समयदेखि नेपालमा सहयोग गर्दै आएको छ।

भारतको एक पक्षले ओलीलाई अहिले नै प्रधानमन्त्री पदबाट हटाउन चाहन्छ भने, अर्को पक्ष १५ महिना पछि ओली आफैंले राजीनामा दिने समयमा पर्खेर ओलीसँग सम्बन्ध सुधार्ने पक्षमा छ। प्रधानमन्त्री मोदी, अाेलीलाई हटाएर दाहाललाई प्रधानमन्त्री बनाउन सकेपछि नेपालमा तीर्थयात्रा गर्न सजिलो हुने सोचमा रहेको बुझिन्छ। ओलीकाे अपमानजनक तरिकाले बोल्ने बानीले गर्दा नेपालमा भारत विरोधी वातावरण सिर्जना गर्न खोजेको विश्लेषण पनि छ। यी सबै विश्लेषणहरूबाट निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छ कि भारतको लागि ओलीलाई हटाउन सजिलो हुने छैन। तर, शक्तिको चाबी (साचाे) शासक दल नेपाली कांग्रेसका अध्यक्ष देउवासँग नै छ।

नेपालमा राजतन्त्र फिर्ता ल्याउन हालै उठेका आवाजहरूलाई भारतले प्रश्रय दिएको आरोप बिस्तारै पुष्टि हुँदैछ। तर, भारतले यसलाई अस्वीकार गरेको छ। भारतीयहरू प्रणाली परिवर्तन भन्दा सौदाबाजीमा केन्द्रित गरेको देखिन्छ।

यसरी, भारतले नेपालप्रति आफ्नो दृष्टिकोण परिवर्तन गर्दै गरेको देखिन्छ। यसले नेपालको मुद्दालाई केवल राजनीतिक स्तरमा होइन, धार्मिक र सुरक्षा स्तरमा पनि हेर्न थालेको छ। यसले भविष्यमा नेपाल-भारत सम्बन्धमा ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ।