सार्कको पुनर्जागरण: साना राष्ट्रहरूको हितमा एक साझा बाटो

# अविनाश शर्मा

दक्षिण एसिया विश्वकै सबैभन्दा घनाबस्ती भएका र सांस्कृतिक रूपमा विविध क्षेत्रहरूमध्ये एक हो। यस क्षेत्रका राष्ट्रहरूबीच साझा ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, आर्थिक र सामाजिक सम्बन्धहरू छन्। जसलाई मजबुत बनाउने उद्देश्यले १९८५ मा दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन (सार्क) को स्थापना गरिएको हो। तर, विडम्बनापूर्ण रूपमा, भारतको वर्चस्ववादी दृष्टिकोण, द्विपक्षीय विवादहरू र पारस्परिक अविश्वासका कारण सार्कले अपेक्षित सफलता हासिल गर्न सकेको छैन।

तर अहिलेको भूराजनीतिक सन्दर्भमा, विशेषतः चीनको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (BRI) को प्रभावकारी विस्तारसँगै, भारत बाहेकका सार्क राष्ट्रहरूको लागि एउटै साझा मञ्च सार्क पुनर्जीवित गर्नुको अत्यन्तै ठूलो आवश्यकता र अवसर देखिन्छ।

चीनले अघि सारेको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (BRI) आजको युगको सबैभन्दा महत्त्वाकांक्षी भू-आर्थिक परियोजना मानिन्छ। पाकिस्तान, बंगलादेश, नेपाल, माल्दिभ्स, श्रीलंका र अफगानिस्तानजस्ता देशहरूले यस परियोजनामा भाग लिइसकेका छन्। भारत भने चीनप्रति अविश्वासका कारण यो परियोजनाबाट टाढै छ।

चीनको बिआरआईले साना देशहरूलाई पूर्वाधार विकास, ऊर्जा पहुँच, व्यापारिक पहुँचजस्ता अवसरहरू प्रदान गरेको छ। तर यसले कतिपय अवस्थामा ऋणको फन्दासमेत सिर्जना गरेको छ भन्ने आलोचना पनि सँगसँगै छ।

भारत, क्षेत्रीय शक्तिको रूपमा, सार्कको सबैभन्दा ठूलो सदस्य राष्ट्र हो। तर, उसले सार्कलाई आफ्नो प्रभाव विस्तारको माध्यमजस्तो मात्र देख्ने प्रवृत्तिले अन्य सदस्य राष्ट्रहरूमा असहजता पैदा गराएको छ। सार्क सम्मेलनहरू भारत-पाकिस्तान सम्बन्धमा आएको तीतोपनको कारण स्थगित हुँदै आएको उदाहरणले यो स्पष्ट पार्दछ।

यदि भारतले सार्कप्रति आफ्नो दृष्टिकोण परिमार्जन नगरेमा र बाँकी सदस्य राष्ट्रहरू चुपचाप बसिरहेमा, यस क्षेत्रीय सहयोग मञ्चको औचित्य नै समाप्त हुने खतरा छ। त्यसैले अब बाँकी सदस्य राष्ट्रहरूले अग्रसरता लिएर सार्कलाई पुनर्जीवित गर्नु अत्यावश्यक देखिन्छ।

नेपाल, बंगलादेश, श्रीलंका, माल्दिभ्स, भूटानजस्ता साना देशहरूको लागि सार्क एउटा यस्तो साझा प्लेटफर्म हो, जहाँ उनीहरूले आफ्नो आवाज बुलन्द गर्न, आर्थिक तथा प्राविधिक सहकार्य बढाउन, जलवायु परिवर्तन, आप्रवासन, मानव तस्करीजस्ता साझा चुनौतीहरू सामूहिक रूपमा सम्बोधन गर्न सक्छन्।

यदि यी राष्ट्रहरूले चीनको सहयोगलाई बुद्धिमानीपूर्वक उपयोग गर्दै आपसी विश्वास र सहयोगमा आधारित सार्कलाई सक्रिय बनाए भने, उनीहरूले भारतको प्रभावको सन्तुलन कायम गर्न सक्छन्। यसले भारतलाई पनि क्षेत्रीय सहयोगमा इमानदार ढंगले संलग्न हुन दबाब सिर्जना गर्नेछ।

आजको विश्व बहुध्रुवीय बन्ने दिशातिर अग्रसर छ। यस्ता अवस्थामा साना राष्ट्रहरूको लागि साझा क्षेत्रीय मञ्चहरूमा एकताबद्ध हुनु मात्र दीर्घकालीन हितको रक्षा गर्ने उपाय हो। भारत बाहेकका सार्क सदस्यहरूले चीनसँगको सम्बन्धलाई उपयोग गर्दै, सार्कलाई राजनीतिक प्रतिस्पर्धाको मञ्च होइन, साझा हितको माध्यम बनाउनु पर्छ। यसले न केवल भारतको दादागिरीलाई चुनौती दिन सक्छ, बरु दक्षिण एसियाली जनता बीचको वास्तविक एकताको जग पनि मजबुत बनाउनेछ।