चीनको विदेश नीति: एशियामा उदय र वैश्विक प्रतिस्पर्धा
# मुना चन्द
चीनको विदेश नीतिको विकास र वर्तमान प्रवृत्तिहरू बारे गम्भीर विश्लेषण गर्दा, यसले एउटा जटिल र बहुआयामिक चित्र प्रस्तुत गर्छ। बीसौं शताब्दीको उत्तरार्धदेखि नै चीनले एक पृथक र पछि परेको कृषि प्रधान समाजबाट आधुनिक आर्थिक र सैन्य महाशक्तिको रूपमा परिवर्तन हुँदै आएको छ। यस परिवर्तनको प्रक्रियामा चीनको विदेश नीतिले पनि गतिशीलता हासिल गरेको छ, जुन कहिले सक्रिय त कहिले आक्रामक रूप लिन्छ।
चीनको विदेश नीतिको केन्द्रमा बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ जस्ता महत्वाकांक्षी योजनाहरू छन्, जसले विश्वभर आफ्नो आर्थिक प्रभाव विस्तार गर्ने प्रयास गर्दछ। यसले मात्र होइन, चीनले सफ्ट पावर प्रोजेक्शनको माध्यमबाट पनि आफ्नो वैश्विक छवि निर्माण गर्न खोज्दछ। संस्कृति, शिक्षा, खेलकुद, पर्यटन जस्ता क्षेत्रहरूमा आदानप्रदान बढाउँदै चीनले आफूलाई शान्तिप्रिय र विकासोन्मुख राष्ट्रको रूपमा प्रस्तुत गर्ने प्रयास गर्दछ।
अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूमा चीनको भूमिका पनि बढ्दो क्रममा छ। शांघाई सहयोग संगठन, ब्रिक्स, एशियन इन्फ्रास्ट्रक्चर इन्भेस्टमेन्ट बैंक जस्ता संस्थाहरूको स्थापना र विस्तारमा चीनको अग्रणी भूमिका रहेको छ। याे चीनको बढ्दो वैश्विक प्रभावको प्रमाण हो।
तर चीनको यो उदय केवल सकारात्मक पक्षहरू मात्र समेट्दैन। जलवायु परिवर्तन, सार्वजनिक स्वास्थ्य, उत्तर कोरिया जस्ता मुद्दाहरूमा चीनले अझै पर्याप्त भूमिका ननिभाएको आलोचना पनि सुनिन्छ। चीनले आफूलाई “जिम्मेवार हितधारक” को रूपमा प्रस्तुत गर्ने प्रयास गरेता पनि, यस दिशामा अझै धेरै काम गर्न बाँकी छ।
चीनको विदेश नीतिले विश्वव्यापी चुनौतिहरूको सामना गर्दै आफ्नो प्रभाव क्षेत्र विस्तार गर्ने प्रयास गरिरहेको छ। संक्रामक रोग, आर्थिक संकट, आतंकवाद, साइबर हमला, अन्तर्राष्ट्रिय अपराध, प्राकृतिक प्रकोप र वातावरणीय क्षति जस्ता गैर-पारम्परिक सुरक्षा चुनौतिहरूले चीनको विदेश नीतिमा नयाँ आयाम थपेका छन्।
अन्त्यमा, चीनको विदेश नीतिले एउटा जटिल संतुलन कायम गर्ने प्रयास गरिरहेको छ। एकातिर यसले अमेरिका नेतृत्वको पश्चिमसंग उत्पादक सम्बन्ध कायम राख्न खोज्दछ भने अर्कोतिर ग्लोबल साउथका देशहरूसंगको सम्बन्ध मजबूत पार्ने प्रयास गर्दछ। यस प्रक्रियामा चीनले आफ्नो विदेश नीतिलाई अझै परिष्कृत बनाउनु अपरिहार्य छ।
